Bitwa konwojowa na Bałtyku

Straty ponoszone przez niemiecką żeglugę na Bałtyku w 1915 r. skłoniły Niemców do wprowadzenia w roku kolejnym systemu konwojów, ochranianych przez okręty wojenne.

5 czerwca 1916 r. rosyjskie dowództwo otrzymało od poselstwa brytyjskiego w Sztokholmie informacje o planowanym w dniach 5, 10 i 13 czerwca wyjściu z portów szwedzkich trzech kolejnych konwojów z ładunkiem łącznie 84.000 ton rudy do Niemiec. Na zorganizowanie akcji przeciwko pierwszemu z konwojów było już za późno, postanowiono więc zaatakować drugi, a także przekazać otrzymane informacje stronie polskiej. Na skutek różnych okoliczności, w tym prawdopodobnego zaniedbania strony rosyjskiej, do dowództwa floty polskiej wieści dotarły dopiero 10 czerwca. Tymczasem akcja rosyjska z 10 czerwca zakończyła się niepowodzeniem. Pozostało zaatakować wspólnymi siłami trzeci konwój. Okręty rosyjskie miały poszukiwać konwoju w rejonie między Gotlandią a zatoką Norrkoping, zaś polskie (10 niszczycieli typu Perun i Rapier, podzielonych na 3 zespoły) – podejść od południa i zaczaić się na zachód od Gotlandii, tak by uniemożliwić statkom prześlizgnięcie się przez Cieśninę Kalmarską.

Konwój wyruszył w południe 13 czerwca w składzie 14 frachtowców, osłanianych przez 2 krążowniki pomocnicze – Kronprinz Wilhelm (1700 ton) i Hermann (2030 ton), każdy uzbrojony w 4 działa 105 mm, 3 torpedowce i 2 pomocnicze trałowce.

Okazało się, że Rosjanie w nocy z 13 na 14 czerwca rozminęli się z konwojem. Jedynie okręt podwodny Wołk zdołał storpedować i zatopić jeden z frachtowców na wysokości Visby. Więcej szczęścia miały polskie okręty, a dokładniej ich zespół operujący najdalej na zachód, które natknęły się na liczący teraz 13 statków konwój przed południem 14 czerwca. Niemieckie jednostki były powolne, stąd niszczyciele nie miały większego problemu w odcięciu ich od szwedzkich brzegów. Już po pierwszych salwach, konwój poszedł w rozsypkę, i każdy statek szukał ratunku na własną rękę. Tymczasem eskorta usiłowała związać walką polskie niszczyciele. Udało się to o tyle, że dwa z trzech polskich niszczycieli musiały się zająć jednocześnie wrogimi krążownikami pomocniczymi i odpieraniem ataków torpedowców i nie miały możliwości uderzyć na statki handlowe. Tymczasem zapolował na nie trzeci nasz okręt, topiąc 2 frachtowce (1900 BRT i 2550 BRT). Po niedługim czasie na pole bitwy nadciągnęły 4 kolejne niszczyciele, z których 2 dołączyły do boju z eskortą a kolejne pogoniły za frachtowcami. W pewnym momencie celna torpeda z T 108 ugodziła w Swaroga, niemal odrywając mu rufę. Na szczęście jednak udało się powstrzymać napływ wody i okręt utrzymał się na wodzie, a nawet kontynuował ogień z ocalałego działa na dziobie, odpędzając w końcu wrogi torpedowiec. Uszkodzony niszczyciel został wzięty na cel jeszcze przez T 91, ale ten został celnie ugodzony pociskiem 102 mm w maszynownię, co zredukowało jego prędkość i ostatecznie przypieczętowało jego los. Tymczasem równie fatalnie poczynały sobie obydwa niemieckie krążowniki pomocnicze, których artyleria teoretycznie mogła dużo zdziałać przeciwko niszczycielom. Słabo wyszkolone załogi złożone z rezerwistów strzelały jednak wolno i niecelnie, w efekcie osiągnęły tylko kilka pojedynczych trafień na polskich okrętach, nie zadając im poważniejszych szkód.

Ostatecznie bój skończył się storpedowaniem i zatopieniem obydwu wrogich krążowników oraz torpedowca T 91 (310 ton), zaś ze statków uchodzących w kierunku Gotlandii zatopiono 5 o łącznym tonażu 11.170 BRT. Straty polskie ograniczyły się do ciężko uszkodzonego torpedą niszczyciela Swaróg, który musiał zostać wzięty na hol, oraz kilku lżej uszkodzonych ogniem artyleryjskim.

W końcu na plac boju nadciągnęły od północy okręty rosyjskie, które przechwyciły kolejne 2 niemieckie frachtowce.

Tak więc bitwa zakończyła się pełnym sukcesem strony polsko-rosyjskiej. Konwój praktycznie został rozbity. Zniszczeniu uległo w sumie 10 z 14 statków, z czego 7 o łącznym tonażu 15.620 BRT przypada na konto polskich okrętów. Do tego dochodzą jeszcze zatopione okręty eskorty - 2 krążowniki pomocnicze i torpedowiec.

Ofensywa 1916 r.

W czerwcu 1916 r. ruszyła potężna ofensywa rosyjsko-polska, od nazwisk głównych twórców jej planu nazwana potem ofensywą Brusiłowa-Żylińskiego (Brusiłowa przedstawiać nie trzeba, natomiast Jakub Żyliński w „mojej” wersji historii jest szefem sztabu generalnego armii Królestwa Polskiego od 1915 r.).

Ofensywa odbywa się na dwu kierunkach równocześnie: południowym – rosyjskim, i północnym – polskim. Jak widać, na obydwu już teraz odniosła ona znaczne powodzenie – linia frontu została przesunięta na zachód, a są nadzieje na dalsze postępy, bo pochód wojsk polsko-rosyjskich nie został jeszcze przez wroga powstrzymany. Najważniejszym dla nas sukcesem ofensywy jest zlikwidowanie „worka warszawskiego” - tj. niekorzystnie układającej się dla naszej strony linii frontu w okolicach Warszawy, stwarzającej niebezpieczeństwo oskrzydlającego ataku sił niemieckich z północy i austro-węgierskich z południa, co niechybnie oznaczało by utratę stolicy Królestwa.

Dla oceny zmian przebiegu linii frontu, proponuję porównać niżej zamieszczoną mapkę do poprzedniej, obrazującej sytuację na przełomie 1915 i 1916 r.: http://springsharp.blogspot.com/2018/02/podsumowanie-1915-r.html

Pierwszy rosyjski drednot

Jak pamiętamy, w wojnie z Japonią, flota rosyjska straciła gros swoich pancerników. Na skutek ogólnego osłabienia państwa w wyniku przegranej wojny i rewolucji, jak i istniejącego w samej flocie  bałaganu i bezwładu organizacyjnego, strat tych przez następne lata nie udawało się uzupełnić. Z nowych pancerników zbudowano tylko 2 jednostki typu Jewstafij dla floty czarnomorskiej i 2 typu Andriej Pierwozwannyj dla bałtyckiej. Wszystkie te okręty rozpoczęto w latach 1904-1905, wodowano w latach 1906-1907, lecz ich ukończenie wskutek wyżej opisanych czynników znacznie się przeciągnęło w czasie. Obydwa typy można zakwalifikować jako semi-drednoty. Nie oznacza to jednak, że we flocie rosyjskiej nie dostrzegano nowych trendów w budownictwie okrętowym, związanych z rewolucją zapoczątkowaną przez Dreadnoughta. Już w roku 1906 r. sformułowano wymagania dla pancernika monokalibrowego, zgodnie z którymi miał on mieć 12 dział 305 mm, 20 dział 120 mm, napęd turbinowy, prędkość minimum 21 w. oraz opancerzenie burtowe o grubości 254 mm na wysokości kotłowni i maszynowni, a w pozostałych fragmentach kadłuba – odpowiednio cieńsze. Opancerzenie to miało pokrywać całą powierzchnię burt, co było pokłosiem doświadczeń wojny z Japonią, gdzie wiele uszkodzeń rosyjskie okręty odnosiły od trafień pociskami burzącymi. Spełniający te wymagania projekt miał uzbrojenie główne rozmieszczone w 6 wieżach, z czego 2 miały być położone diagonalnie na śródokręciu, a pozostałe na dziobie i rufie w superpozycji, natomiast średnie – w 10 podwójnych wieżach rozmieszczonych wzdłuż burt. Pas główny opancerzenia miał mieć 254 mm grubości, pas górny 127 mm, zaś dziób i rufa – miały być opancerzone blachami o grubości 127-102 mm. Taki okręt miałby jednak aż 23.500 ton wyporności, co jak na owe czasy było wartością zdecydowanie zbyt dużą (a więc i okręt byłby zbyt drogi), zatem postanowiono opracować wariant nieco mniejszy i tańszy (a przy okazji nieco lżej opancerzony). Wymóg uzbrojenia zmniejszono więc do 10 dział 305 mm, a opancerzenia – do 203 mm. Stworzony w ich myśl projekt przewidywał dosyć niecodzienne rozmieszczenie wież trzy nich były w osi symetrii jednostki, z czego dwie na dziobie jedna za drugą, a trzecia na rufie, natomiast dwie wieże na śródokręciu ustawione zostały diagonalnie. Artyleria średnia w postaci 12 dział 120 mm mieści się natomiast w 6 wieżach, z czego 4 ustawiono na śródokręciu przy burtach, a pozostałe w osi symetrii w pobliżu skrajnych wież dział 305 mm. Pancerz burtowy okrętu osiąga maksymalnie 203 mm na wysokości siłowni, a w pozostałej części ma 152 mm. Powyżej biegnie pas górny o wysokości 127 mm. Prędkość maksymalna wyniosła 22 w. W takiej konfiguracji, jednostkę udało się „upchnąć” w 19.500 ton wyporności. Okręt jest dość krótki (150 m), co zmusiło projektantów do sporej ekwilibrystyki w rozmieszczaniu w kadłubie wszystkich niezbędnych elementów, zwłaszcza, że zleceniodawca nie dopuścił superpozycji wież dział 305 mm, co z pewnością pozwoliło by na lepsze rozplanowanie wnętrza okrętu. Ostatecznie nie było ono najkorzystniejsze, czego najjaskrawszym przykładem był brak osobnych komór amunicyjnych dla wież na śródokręciu. Ich zaopatrywanie odbywało się za pośrednictwem poziomych korytarzy biegnących od komór dziobowych i rufowych. Ta i kilka innych wad projektu w efekcie spowodowały, iż poprzestano na prototypowym okręcie, który w ten sposób stał się jedynakiem, ale jednocześnie – pierwszym drednotem rosyjskiej floty.

Ilja Muromiec, russian battleship laid down 1908 (Engine 1909)

Displacement:
    17 648 t light; 18 578 t standard; 19 526 t normal; 20 285 t full load

Dimensions: Length overall / water x beam x draught
    509,09 ft / 508,60 ft x 87,89 ft x 27,00 ft (normal load)
    155,17 m / 155,02 m x 26,79 m  x 8,23 m

Armament:
      6 - 12,01" / 305 mm guns (3x2 guns), 865,70lbs / 392,67kg shells, 1907 Model
      Breech loading guns in turrets (on barbettes)
      on centreline ends, majority forward
      4 - 12,01" / 305 mm guns (2x2 guns), 865,70lbs / 392,67kg shells, 1907 Model
      Breech loading guns in turrets (on barbettes)
      on side, all amidships
      8 - 4,72" / 120 mm guns (4x2 guns), 52,72lbs / 23,91kg shells, 1905 Model
      Quick firing guns in turrets (on barbettes)
      on side, all amidships
      4 - 4,72" / 120 mm guns (2x2 guns), 52,72lbs / 23,91kg shells, 1905 Model
      Quick firing guns in turrets (on barbettes)
      on centreline ends, evenly spread
    Weight of broadside 9 290 lbs / 4 214 kg
    Shells per gun, main battery: 100

Armour:
   - Belts:        Width (max)    Length (avg)        Height (avg)
    Main:    7,99" / 203 mm    238,12 ft / 72,58 m    14,99 ft / 4,57 m
    Ends:    5,98" / 152 mm    270,44 ft / 82,43 m    14,99 ft / 4,57 m
    Upper:    5,00" / 127 mm    500,59 ft / 152,58 m    7,48 ft / 2,28 m
      Main Belt covers 72% of normal length
      Main belt does not fully cover magazines and engineering spaces

   - Torpedo Bulkhead:
        1,97" / 50 mm    371,36 ft / 113,19 m    26,44 ft / 8,06 m

   - Gun armour:    Face (max)    Other gunhouse (avg)    Barbette/hoist (max)
    Main:    10,0" / 254 mm    7,99" / 203 mm        10,0" / 254 mm
    2nd:    10,0" / 254 mm    7,99" / 203 mm        10,0" / 254 mm
    3rd:    2,99" / 76 mm    1,46" / 37 mm        2,99" / 76 mm
    4th:    2,99" / 76 mm    1,46" / 37 mm        2,99" / 76 mm

   - Armour deck: 1,97" / 50 mm, Conning tower: 7,99" / 203 mm

Machinery:
    Coal and oil fired boilers, steam turbines,
    Hydraulic drive, 4 shafts, 33 489 shp / 24 982 Kw = 22,00 kts
    Range 5 300nm at 10,00 kts
    Bunker at max displacement = 1 707 tons (75% coal)

Complement:
    825 - 1 073

Cost:
    £1,822 million / $7,287 million

Distribution of weights at normal displacement:
    Armament: 1 161 tons, 5,9%
    Armour: 7 174 tons, 36,7%
       - Belts: 3 002 tons, 15,4%
       - Torpedo bulkhead: 715 tons, 3,7%
       - Armament: 2 179 tons, 11,2%
       - Armour Deck: 1 154 tons, 5,9%
       - Conning Tower: 125 tons, 0,6%
    Machinery: 1 634 tons, 8,4%
    Hull, fittings & equipment: 7 679 tons, 39,3%
    Fuel, ammunition & stores: 1 878 tons, 9,6%
    Miscellaneous weights: 0 tons, 0,0%

Overall survivability and seakeeping ability:
    Survivability (Non-critical penetrating hits needed to sink ship):
      25 998 lbs / 11 792 Kg = 30,0 x 12,0 " / 305 mm shells or 4,8 torpedoes
    Stability (Unstable if below 1.00): 1,09
    Metacentric height 4,9 ft / 1,5 m
    Roll period: 16,7 seconds
    Steadiness    - As gun platform (Average = 50 %): 60 %
            - Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,57
    Seaboat quality  (Average = 1.00): 1,20

Hull form characteristics:
    Hull has a flush deck
    Block coefficient: 0,566
    Length to Beam Ratio: 5,79 : 1
    'Natural speed' for length: 22,55 kts
    Power going to wave formation at top speed: 50 %
    Trim (Max stability = 0, Max steadiness = 100): 50
    Bow angle (Positive = bow angles forward): -18,00 degrees
    Stern overhang: 0,49 ft / 0,15 m
    Freeboard (% = measuring location as a percentage of overall length):
       - Stem:        21,46 ft / 6,54 m
       - Forecastle (11%):    19,95 ft / 6,08 m
       - Mid (50%):        17,45 ft / 5,32 m
       - Quarterdeck (9%):    17,95 ft / 5,47 m
       - Stern:        18,44 ft / 5,62 m
       - Average freeboard:    18,45 ft / 5,62 m
    Ship tends to be wet forward

Ship space, strength and comments:
    Space    - Hull below water (magazines/engines, low = better): 93,5%
        - Above water (accommodation/working, high = better): 133,0%
    Waterplane Area: 31 675 Square feet or 2 943 Square metres
    Displacement factor (Displacement / loading): 99%
    Structure weight / hull surface area: 174 lbs/sq ft or 847 Kg/sq metre
    Hull strength (Relative):
        - Cross-sectional: 0,95
        - Longitudinal: 1,83
        - Overall: 1,01
    Hull space for machinery, storage, compartmentation is adequate
    Room for accommodation and workspaces is excellent
    Good seaboat, rides out heavy weather easily

Łódź latająca CWL H.15

Od 1915 r. nasze lotnictwo morskie używa głównie dwóch typów samolotów patrolowych: Curtiss H-4 i produkowany na licencji w kraju CWL-Grigorowicz M-5, przy czym te pierwsze użytkowane są w koloniach, a licencyjne M-5 – na Bałtyku. Mając doświadczenie z produkcji tych łodzi latających, postanowiono opracować na ich podstawie dojrzalszą konstrukcję o polepszonych osiągach. Tym sposobem powstał samolot CWL H.15. W zasadzie jest to odpowiednik swojego rosyjskiego rówieśnika (Grigorowicz M-9), o dość zbliżonych gabarytach i osiągach. Samolot został oblatany w pierwszej połowie 1916 r. i w latach 1916-1917 zbudowany w 50 egz. Jest to całkowicie drewniana konstrukcja dwupłatowa, jednosilnikowa, o trzyosobowej załodze. Napęd stanowi 9-cio cylindrowy silnik gwiazdowy Salmson chłodzony wodą, poruszający śmigło pchające. Uzbrojenie stanowi pojedynczy km w kabinie dziobowej i 80 kg bomb. Sądzę, że samolot ten z powodzeniem będzie mógł być używany bojowo do końca wojny światowej, a zapewne także parę lat dłużej („oryginalny” M-9 produkowano do 1924 r., a używano do 1925 r.).

Dane taktyczno-techniczne:

Załoga: 3

Rozpiętość: 15,96 m

Długość: 9,19 m

Wysokość: 3,32 m
Powierzchnia nośna: 59,15 m²

Masa własna: 1050 kg

Masa startowa: 1520 kg

Napęd: 1x150 KM

Prędkość: 113 km/h

Prędkość wznoszenia: 2,1 m/s

Pułap: 3800 m

Zasięg: 500 km

Uzbrojenie: 1 km, 80 kg bomb

Rzeczne statki szpitalne

Dziś jednostki zaadaptowane do roli rzecznych statków szpitalnych. Są to klasyczne, rzeczne bocznokołowce, aczkolwiek jak na nasze rzeki, dość duże. Założenie jest takie, iż mają to być mobilne placówki chirurgiczne działające na bezpośrednim zapleczu frontu, umożliwiające pierwsze zabiegi ratujące życie rannym żołnierzom a następnie ewakuację na tyły, gdy ich stan na to pozwoli. Dla spełniania tych funkcji statki otrzymały po dwie sporych rozmiarów nadbudówki w części dziobowej i rufowej, z pomieszczeniami zabiegowymi i salami chorych. Ponadto, część pomieszczeń o charakterze medycznym (oprócz sal dla pacjentów, także magazyny leków, pomieszczenia personelu medycznego itp.) jest zlokalizowana w kadłubie. Z racji swego przeznaczenia jednostki są oczywiście nieuzbrojone i odpowiednio oznakowane – poprzez dwa czerwone krzyże na każdej z burt. 

Olita, polish river hospital ship laid down 1905, mobilized 1916

Displacement:
    220 t light; 224 t standard; 228 t normal; 231 t full load

Dimensions: Length overall / water x beam x draught
    162,07 ft / 158,07 ft x 23,49 ft x 3,05 ft (normal load)
    49,40 m / 48,18 m x 7,16 m  x 0,93 m

Machinery:
    Coal fired boilers, simple reciprocating steam engines,
    Direct drive, 2 paddle wheels, 127 ihp / 95 Kw = 9,00 kts
    Range 500nm at 6,00 kts
    Bunker at max displacement = 6 tons (100% coal)

Complement:
    29 - 38

Cost:
    £0,011 million / $0,043 million

Distribution of weights at normal displacement:
    Armament: 0 tons, 0,0%
    Machinery: 22 tons, 9,5%
    Hull, fittings & equipment: 198 tons, 87,0%
    Fuel, ammunition & stores: 8 tons, 3,6%
    Miscellaneous weights: 0 tons, 0,0%

Overall survivability and seakeeping ability:
    Survivability (Non-critical penetrating hits needed to sink ship):
      1 324 lbs / 601 Kg = 12,3 x 6 " / 152 mm shells or 1,6 torpedoes
    Stability (Unstable if below 1.00): 1,20
    Metacentric height 0,8 ft / 0,2 m
    Roll period: 11,0 seconds
    Steadiness    - As gun platform (Average = 50 %): 50 %
            - Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,00
    Seaboat quality  (Average = 1.00): 1,00

Hull form characteristics:
    Hull has a flush deck
    Block coefficient: 0,704
    Length to Beam Ratio: 6,73 : 1
    'Natural speed' for length: 12,57 kts
    Power going to wave formation at top speed: 27 %
    Trim (Max stability = 0, Max steadiness = 100): 50
    Bow angle (Positive = bow angles forward): 0,00 degrees
    Stern overhang: 4,00 ft / 1,22 m
    Freeboard (% = measuring location as a percentage of overall length):
       - Stem:        10,01 ft / 3,05 m
       - Forecastle (11%):    6,50 ft / 1,98 m
       - Mid (50%):        6,50 ft / 1,98 m
       - Quarterdeck (13%):    6,50 ft / 1,98 m
       - Stern:        0,00 ft / 0,00 m
       - Average freeboard:    6,24 ft / 1,90 m
    Ship tends to be wet forward

Ship space, strength and comments:
    Space    - Hull below water (magazines/engines, low = better): 32,4%
        - Above water (accommodation/working, high = better): 127,4%
    Waterplane Area: 2 987 Square feet or 277 Square metres
    Displacement factor (Displacement / loading): 527%
    Structure weight / hull surface area: 53 lbs/sq ft or 258 Kg/sq metre
    Hull strength (Relative):
        - Cross-sectional: 2,11
        - Longitudinal: 2,55
        - Overall: 2,15
    Hull space for machinery, storage, compartmentation is excellent
    Room for accommodation and workspaces is excellent

Olita (1905, mobilized 1916)
Szczuczyn (1906, mobilized 1916)
Krasnystaw (1906, mobilized 1916)
Włodzimierz (1907, mobilized 1916)