Zablokowanie eskadry hajnańskiej

Po bitwie pod Hong Kongiem, eskadra polska, jakkolwiek wycofała się z pola bitwy, wciąż nie była pobita i stwarzała realne zagrożenie dla floty japońskiej. Jej szybka neutralizacja była konieczna w kontekście rejsu eskadry Rożestwieńskiego, jak i ewentualnej inwazji wyspy, którą dowództwo japońskie rozważało. W tej sytuacji sięgnięto po sposób który już przetrenowano (co prawda bez poważniejszych sukcesów) w Port Arturze i Haikou, czyli blokowanie wejścia do portu przy pomocy branderów. Tym razem jednak do operacji przygotowano się zdecydowanie solidniej niż poprzednim razem, a przede wszystkim zaangażowano do niej dużo znaczniejsze niż poprzednio siły. 

W ich skład weszły pancerniki Mikasa, Asahi, Shikishima i Awaji pod osobistym dowództwem adm. Togo, nadto krążowniki Adzuma, Iwate, Kasuga i Nisshin pod flagą wiceadm. Kamimury. Osłonę zapewniało 10 niszczycieli z 2, 3 i 14 dywizjonu. Mając świadomość licznych defensywnych pól minowych na podejściach do Haikou, przewidziano aż 14 torpedowców z 10, 11, 16 i 20 dywizjonu do pełnienia funkcji trałowców. 

Wreszcie zespół jednostek przewidzianych do zatopienia w kanale portowym tworzyły statki Ceylon Maru (5068 BRT), Shigizan Maru (2828 BRT), Hiroshima Maru (3283 BRT), Fushiki maru (1790 BRT) i Yasukuni Maru (5118 BRT). Już sama ilość jednostek jakie Japończycy przeznaczyli na straty dowodzi, jaką wagę przykładali teraz do czasowego przynajmniej zneutralizowania eskadry hajnańskiej.

Termin ataku ustalono na noc z 5 na 6 marca 1905 r. Pomni doświadczeń z poprzedniej akcji, tym razem Japończycy przygotowali mniej finezyjny plan. Nie przewidziano dokonywania żadnych desantów z zadaniem opanowania baterii nadbrzeżnych. Za to zadanie ich uciszenia, i umożliwienia tym samym podejścia branderom do portu otrzymały ciężkie okręty artyleryjskie.

Polska artyleria nadbrzeżna, po ostatnio dokonanych wzmocnieniach wyglądała w rejonie Haikou następująco:

W baterii wschodniej: 2 działa 279/22 o zasięgu 3,4 km, zdjęte z kanonierek flat-iron i 3 działa 203/35 o zasięgu 9,2 km zdjęte z krążownika pancernego Bolesław Chrobry,

W baterii zachodniej 2 działa 152/45 o zasięgu 14,1 km, 2 działa 120/45 o zasięgu 10,1 km i 3 działa 203/35 (pochodzenie jw.)

W baterii północnej: 4 działa 107/20 o zasięgu 1,9 km i 4 działa 203/35 (pochodzenie jw.).

Na pierwszy rzut oka wydawało by się, że w starciu z głównymi siłami japońskimi nie była to siła wystarczająca, bowiem pod względem zasięgu z artylerią wroga mogły się równać jedynie 2 nowoczesne działa kal. 152 mm baterii zachodniej. Na korzyść obrońców przemawiał jednak fakt, iż ze względu na szerokość cieśniny Qiongzhou atakujący nie mogli strzelać z maksymalnego zasięgu swoich dział – można się było spodziewać że dystans nie walki nie będzie przekraczał 8-10 km, a w przypadku ataku nocnego musiał być jeszcze mniejszy.

Atak rozpoczął się ok. godz. 23:00 5 marca, intensywnym ostrzałem baterii brzegowych i jednostek znajdujących się w porcie, prowadzonym przez japońskie pancerniki i krążowniki pancerne. W warunkach słabej widoczności, nie mógł on być jednak wystarczająco celny i skuteczny, zatem szkody na okrętach i w infrastrukturze wojskowej nie były duże. Zniszczeniu uległy pojedyncze działa 203 mm znajdujące się w baterii wschodniej i północnej, ponadto kilka trafień dosięgło jednostki znajdujące się w porcie. Najgorzej los obszedł się z torpedowcem Sęp, który otrzymał bezpośrednie trafienie pociskiem kal. 305 mm i osiadł na dnie basenu portowego. Ciężko uszkodzony został też stawiacz min Bałtyk, który otrzymał kilka trafień pociskami 203  mm, i ocalał zapewne tylko dzięki temu, że akurat nie miał min na pokładzie. Pojedyncze trafienia otrzymały pancerniki Konstanty II i Bolesław Krzywousty oraz krążownik pancerny Siemowit. Nie obeszło się tez bez strat u atakujących – na minie zatonął bowiem, pełniący rolę trałowca torpedowiec 75 z 11 dywizjonu torpedowców. Z dużych okrętów japońskich jedynie Awaji został poważniej uszkodzony – pocisk 203 mm wystrzelony przez baterię północną trafił w lewoburtową kazamatę, unieruchamiając znajdujące się w niej działo kal. 190 mm.  

Tymczasem do portu zbliżała się kawalkada branderów, prowadzona przez największy w jej składzie statek Yasukuni Maru. On też, szczęśliwie dla pozostałych jednostek, skupił na sobie cały ogień baterii nadbrzeżnych. Ogień otworzyła też kanonierka Perun, która tej nocy pełniła służbę strażniczą u wejścia do portu. Był to jednak okręt słabo uzbrojony, w przestarzałe działa czarnoprochowe, więc wielu szkód wrogiemu branderowi nie uczynił. Dopiero trafienia z ciężkich dział 203 mm skutecznie go zastopowały. Obezwładniony wrak zdryfował potem na brzeg między portem a baterią zachodnią. Perun natomiast uwikłał się w bój z towarzyszącymi branderom niszczycielami 3 dywizjonu, w której nie miał większych szans. Po otrzymaniu celnego trafienia torpedą z Usugumo, kanonierka przełamała się na dwie części i szybko zatonęła ze znacznymi stratami w ludziach.  

Gdy tylko w bazie zorientowano się, że nastąpił atak, ogłoszono alarm i zaczęto podnosić parę w kotłach, jednakże żaden z okrętów nie zdołał uzyskać ciśnienia pozwalającego wypłynąć na otwarte morze przed branderami. Jedyne co się udało, to otworzono ogień z nielicznych dział na okrętach, które zdążono obsadzić. Na niewiele się to jednak zdało, bowiem kanonada okazała się chaotyczna i niecelna, również za sprawą zastosowanej przez Japończyków zasłony dymnej. W efekcie nie zdołano zadać branderom żadnych istotnych uszkodzeń w czasie gdy znajdowały się jeszcze z dala od wejścia do portu… Udało się to dopiero, gdy atakujące jednostki znajdowały się w odległości kilkuset metrów. Celne trafienia otrzymał wtedy Fushiki Maru, który wkrótce zaczął nabierać wody i w efekcie zatonął tuż przed portem, jednakże poza głównym torem wodnym. Mimo tego sukcesu, nie dało się już zapobiec zablokowaniu kanału portowego. Pozostałe trzy brandery, mimo iż postrzelane, dokonały planowego samozatopienia w kanale wejściowym do portu. I choć żadnemu z nich nie udało się wykonać dość karkołomnego manewru obrócenia się o 90 stopni i ustawienia w poprzek toru wodnego, to jednak sama ich ilość zrobiła swoje – 3 duże kadłuby skutecznie zablokowały wyjście z portu dla dużych jednostek. Odtąd wychodzić i wchodzić do portu (a i to z największym trudem i ryzykiem) mogły jedynie torpedowce, patrolowce i niszczyciele. Eskadra hajnańska została skutecznie zablokowana…