Transportowiec wojska i armia polska we Francji

Na początku 1915 r. dowództwo brytyjskie zwróciło się do nas o wsparcie przez polskie oddziały planowanych działań na półwyspie Gallipoli. Odpowiedź strony polskiej nie była negatywna, ale wskazywała na aktualny brak oddziałów, które można by szybko oddelegować w znaczącej ilości na ten front. W istocie, dowództwo polskie nie było przekonane do planów tej operacji i zwyczajnie grało na czas, pragnąc raczej uniknąć angażowania się w operacje, która była bardzo ryzykowna, a nie rokowała w jego ocenie poważnych szans na powodzenie. Faktem było, że we wszystkich koloniach posiadaliśmy niezbyt duże siły rzędu 10.000 żołnierzy (w tym 6.500 tubylców), a część z nich wciąż była zaangażowana w walkach w Kamerunie i okupację Archipelagu Bismarcka. Realnym więc było, że od zaraz można oddelegować co najwyżej ekwiwalent jednej brygady. Tak też się stało – ku Gallipoli pożeglowały 2 pułki z Madagaskaru (4000 żołnierzy) wsparte przez 1.000 żołnierzy z Nowej Kurlandii.

Ponadto postanowiono przeprowadzić mobilizację w koloniach. Możliwości mobilizacyjne wszystkich kolonii oceniono na nieco ponad 80.000 rekruta, w tym 12.000 w Nowej Kurlandii, 15.000 w Togo, 30.000 na Madagaskarze i 24.000 na Hajnanie. To stwarzało szanse na wystawienie armii w składzie przynajmniej 2 korpusów, liczących po 2 dywizje piechoty.  Oczywiście nie od razu, bo nowo wcielonego rekruta trzeba jeszcze przeszkolić i dowieźć na teatr działań, więc realnie polskie oddziały kolonialne mogły się pojawić w Europie nie wcześniej niż w drugiej połowie 1915 r. W tym czasie  fiasko całej operacji na półwyspie Gallipoli było już raczej przesądzone. Wobec tego, postanowiono, że sukcesywnie formowane oddziały nie będą angażowane w tę operację, ale zostaną wysłane na front  we Francji. Do końca 1915 r. udało się wysłać tam w sumie 2 dywizje, w tym jedną sformowaną na Madagaskarze i jedną mieszaną afrykańsko-chińską (po brygadzie z Nowej Kurlandii i Hajnanu). W dalszej kolejności sformowano 2 dalsze dywizje, w tym jedną z emigrantów polskich z Ameryki i Francji oraz jeńców narodowości polskiej z armii niemieckiej, oraz jedną z tubylców z Togo i Madagskaru.

Dla przewiezienia tej masy ludzi potrzeba była odpowiednia ilość transportowców wojska. W koloniach mieliśmy 3 tego typu jednostki (Mazowsze, Wołyń i zdobyczny Generał Weyssenhoff), mogące w sumie przewieźć na raz 4.700 żołnierzy, ale Wołyń ma akurat poważną awarię swej 20-letniej siłowni i jest mocno wątpliwe, czy w najbliższym czasie uda się ją usunąć (nawet z pomocą warsztatowca). To zredukowało nasze możliwości transportowe do liczby 3.500 żołnierzy. Z tego powodu postanowiono sięgnąć po rozwiązanie doraźne, czyli jednostkę cywilną. Jest nią statek pasażerski którego wybuch wojny zastał w Nowym Jorku i od tego czasu tkwił on tam bezczynnie, nie przynosząc zysku a jedynie generując straty. Został więc odkupiony po okazyjnej cenie przez polską Admiralicję i pospiesznie przystosowany do roli transportowca wojska. Ponieważ liczył się czas, zmiany nie były duże i ograniczyły się do montażu stosunkowo lekkiego uzbrojenia (2 działa amerykańskie szybkostrzelne działa kal. 102 mm L/40 oraz 3 działka kal. 37 mm McCleana) oraz zmiany aranżacji pomieszczeń na statku. W roli transportowca wojska jednostka może zabrać na raz 1300 żołnierzy wraz z wyposażeniem.   

Żmudź, polish troopship laid down 1905 (Engine 1906), mobilized 1915

Displacement:
    9 687 t light; 9 919 t standard; 11 198 t normal; 12 221 t full load

Dimensions: Length overall / water x beam x draught
    495,09 ft / 471,78 ft x 57,64 ft x 24,34 ft (normal load)
    150,90 m / 143,80 m x 17,57 m  x 7,42 m

Armament:
      2 - 4,02" / 102 mm guns in single mounts, 32,38lbs / 14,69kg shells, 1905 Model
      Quick firing guns in deck mounts with hoists
      on centreline ends, evenly spread, all raised mounts
      2 - 1,46" / 37,0 mm guns in single mounts, 1,55lbs / 0,70kg shells, 1905 Model
      Quick firing guns in deck mounts
      on side, all amidships, all raised mounts - superfiring
      1 - 1,46" / 37,0 mm guns in single mounts, 1,55lbs / 0,70kg shells, 1905 Model
      Quick firing gun in deck mount
      on centreline aft, 1 raised gun
    Weight of broadside 69 lbs / 31 kg
    Shells per gun, main battery: 200

Armour:
   - Gun armour:    Face (max)    Other gunhouse (avg)    Barbette/hoist (max)
    Main:    1,46" / 37 mm    0,98" / 25 mm              -
    2nd:    0,79" / 20 mm          -                  -
    3rd:    0,79" / 20 mm          -                  -

Machinery:
    Coal fired boilers, complex reciprocating steam engines,
    Direct drive, 2 shafts, 8 107 ihp / 6 047 Kw = 16,50 kts
    Range 9 500nm at 10,00 kts
    Bunker at max displacement = 2 302 tons (100% coal)

Complement:
    272 - 354

Cost:
    £0,508 million / $2,034 million

Distribution of weights at normal displacement:
    Armament: 9 tons, 0,1%
    Armour: 8 tons, 0,1%
       - Belts: 0 tons, 0,0%
       - Torpedo bulkhead: 0 tons, 0,0%
       - Armament: 8 tons, 0,1%
       - Armour Deck: 0 tons, 0,0%
       - Conning Tower: 0 tons, 0,0%
    Machinery: 1 158 tons, 10,3%
    Hull, fittings & equipment: 3 662 tons, 32,7%
    Fuel, ammunition & stores: 1 511 tons, 13,5%
    Miscellaneous weights: 4 850 tons, 43,3%

Overall survivability and seakeeping ability:
    Survivability (Non-critical penetrating hits needed to sink ship):
      10 496 lbs / 4 761 Kg = 324,2 x 4,0 " / 102 mm shells or 1,1 torpedoes
    Stability (Unstable if below 1.00): 0,89
    Metacentric height 1,7 ft / 0,5 m
    Roll period: 18,6 seconds
    Steadiness    - As gun platform (Average = 50 %): 70 %
            - Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,05
    Seaboat quality  (Average = 1.00): 2,00

Hull form characteristics:
    Hull has low forecastle, low quarterdeck
    Block coefficient: 0,592
    Length to Beam Ratio: 8,18 : 1
    'Natural speed' for length: 21,72 kts
    Power going to wave formation at top speed: 33 %
    Trim (Max stability = 0, Max steadiness = 100): 35
    Bow angle (Positive = bow angles forward): 3,00 degrees
    Stern overhang: 21,95 ft / 6,69 m
    Freeboard (% = measuring location as a percentage of overall length):
       - Stem:        25,92 ft / 7,90 m
       - Forecastle (22%):    20,44 ft / 6,23 m (28,41 ft / 8,66 m aft of break)
       - Mid (50%):        29,43 ft / 8,97 m
       - Quarterdeck (24%):    18,44 ft / 5,62 m (29,43 ft / 8,97 m before break)
       - Stern:        19,46 ft / 5,93 m
       - Average freeboard:    25,29 ft / 7,71 m

Ship space, strength and comments:
    Space    - Hull below water (magazines/engines, low = better): 81,8%
        - Above water (accommodation/working, high = better): 202,0%
    Waterplane Area: 19 742 Square feet or 1 834 Square metres
    Displacement factor (Displacement / loading): 155%
    Structure weight / hull surface area: 95 lbs/sq ft or 462 Kg/sq metre
    Hull strength (Relative):
        - Cross-sectional: 1,00
        - Longitudinal: 4,13
        - Overall: 1,16
    Hull space for machinery, storage, compartmentation is excellent
    Room for accommodation and workspaces is excellent
    Ship has slow, easy roll, a good, steady gun platform
    Excellent seaboat, comfortable, can fire her guns in the heaviest weather

1300 soldiers