Blokada Hajnanu

W związku z zaistnieniem stanu wojny z Japonia, ku Hajnanowi na początku marca 1904 r. ruszyły także siły z Nowej Kurlandii, w postaci pancernika Mieszko I i kanonierki Kraken, które były w zasadzie jedynymi nowoczesnymi polskimi okrętami w tym rejonie. Towarzyszył im zaopatrzeniowiec Nowa Kurlandia, który wiózł kilkuset żołnierzy stacjonujących dotąd w tej afrykańskiej kolonii. 15 kwietnia zespół osiągnął port Diego-Suarez na Madagaskarze, gdzie przystanął do końca miesiąca.

Japończycy tymczasem powzięli informacje o dokonującej się na Hajnanie koncentracji floty polskiej (eskadra z Madagaskaru osiągnęła Haikou z końcem marca) i postanowili temu przeciwdziałać. W sytuacji konieczności zapewnienia blokady Port Artura (a była jeszcze eskadra władywostocka, która stwarzała, przynajmniej teoretycznie, zagrożenie dla żeglugi i nad którą należało mieć pieczę) w rejon Hajnanu oddelegowano jedynie V dywizjon wiceadm.. Kataoki w składzie krążowników Itsukushima, Matsushima i Hashidate oraz starego (ex-chińskiego) pancernika Chin Yen, wspomaganych przez mały krążownik pancerny Chiyoda (formalnie należący do VI dywizjonu) który po zatopieniu Wariaga nie był już potrzebny na wodach koreańskich, kanonierki Chokai, Atago i Maya z VII dywizjonu, dywizjon torpedowców (4 jedn.) oraz kilka kanonierek pomocniczych (zmobilizowane niewielkie statki cywilne, liczące do 1000 BRT). Te siły Japończycy, nieco z konieczności, uznawali chwilowo za wystarczające do blokady Hajnanu, świadomi bowiem byli awarii pancernika Kazimierz II Sprawiedliwy, jak również nie wiedzieli na razie nic o rejsie zespołu z Nowej Kurlandii.

W tym miejscu musimy się pochylić nieco nad geografią okolic Haikou. Port ten leży  nad stosunkowo wąską cieśniną Qiongzhou pomiędzy Hajnanem a Chinami kontynentalnymi. Liczy ona nie więcej niż 20-30 km szerokości. Podejść do portu (jak i wyjść z niego) można z dwóch kierunków – zachodniego, od strony Morza Południowochińskiego, lub wschodniego, od strony Zat. Tonkińskiej, po okrążeniu całego Hajnanu. Okolice portu są raczej niewysokie, pozbawione dużych wzniesień, jednakże ze względu na przebieg linii brzegowej, aby zagrozić bazie z morza, przy ówczesnym zasięgu artylerii trzeba wejść na wody cieśniny.

Z dwóch podejść do bazy, Japończycy uznali za bardziej newralgiczne wschodnie i tu skoncentrowali swoje siły, od czasu do czasu delegując jedną mniejszą jednostkę do pilnowania wyjścia zachodniego. Było to też podyktowane względami logistycznymi – łatwiej utrzymać było blokadę od strony wschodniej, bowiem czas na jaki poszczególne okręty musiały ją opuszczać by uzupełnić zapasy czy paliwo na Tajwanie, był zdecydowanie krótszy.    

W takiej sytuacji, 22 maja 1904 r. polski zespół minął Da Nang i znalazł się w bezpośredniej bliskości Hajnanu, nie napotykając żadnych sił japońskich. Pierwszy kontakt z wrogiem nastąpił dzień później, 23 maja kiedy to w późnych godzinach popołudniowych zespół natknął się na pełniąca dozór kanonierkę pomocniczą Kosho Maru (1883, 564 BRT) która rzecz jasna nie miała żadnych szans i została zatopiona kilkoma salwami. Odgłosy walki zaalarmowały jednak znajdującą się w tym rejonie drugą  kanonierkę, Atago, która korzystając z zapadających ciemności oddaliła się niezwłocznie, nie ryzykując kontaktu z silniejszym przeciwnikiem. Tym samym Japończycy już wiedzieli, że jakieś nowe posiłki dotarły na wyspę, choć nie wiedzieli jeszcze dokładnie jakie. Jedno było pewne – z racji czasu nie mogły to być jeszcze główne siły z metropolii..