Rejs na Hajnan

Pierwszą decyzją w sprawie ruchów naszej floty po zaatakowaniu Port Artura było wyprowadzenie okrętów z Szanghaju. Korzystając z faktu iż Japończycy nie podjęli blokady naszej eskadry w tym mieście (nie byliśmy jeszcze bowiem formalnie w stanie wojny) port opuścił krążownik Cedynia, kanonierki Smok, Swaróg, Hydra i Bellerofont, kanonierka torpedowa Taku oraz niszczyciel Szkwał, a wraz z nimi rosyjska kanonierka Mandżur (1886, 1437 ton, 13,3 w., 2x203, 1x152) stacjonująca dotąd w Szanghaju. Na miejscu pozostały tylko patrolowce i jednostki rzeczne. Zespół obrał kurs na południe, kierując się do Haikou. Tymczasem 16 lutego 1904 r. w Szanghaju zjawił się japoński VI dywizjon kontradmirała Togo jr., w składzie 3 krążowników: Idzumi, Suma i Akitsushima, mający dopilnować internowania i rozbrojenia Mandżura przez władze chińskie. Na miejscu Japończycy stwierdzili brak okrętu rosyjskiego, a w międzyczasie powzięli informację o wypowiedzeniu wojny przez Królestwo Polskie. Wobec tych okoliczności japoński dowódca zarządził pościg za eskadrą uchodzącą na południe. Dysponując przewagą szybkości (prędkość maksymalna krążowników wynosiła 18-20 w.) zespół japoński doścignął uchodzące jednostki na wysokości Hong Kongu. Przewaga w sile ognia była po stronie japońskiej, która nie dysponowała co prawda działami ciężkimi, ale cała jest artyleria była nowoczesna, a składało się na nią w sumie 8 szybkostrzelnych dział 152 mm i 18 – 120 mm. W eskadrze polsko-rosyjskiej były co prawda działa 203 mm, ale były to stare modele, z artylerii szybkostrzelnej były tylko 2 działa 152 mm na Bellerofoncie i 3 działa 120 mm na Cedynii. Ponadto Japończycy dysponowali zdecydowaną przewagą pod względem prędkości. W nierównym boju jaki rozegrał się pomiędzy Hong Kongiem a Hajnanem zatonęły od ognia japońskich krążowników kanonierka Bellerofont która utraciła prędkość po kilku trafieniach pociskami kal. 152 mm w maszynownię, stara kanonierka parowo-żaglowa Smok oraz kanonierka torpedowa Taku, która wraz z niszczycielem Szkwał podjęła desperacki atak torpedowy na wrogie krążowniki, by osłonić ucieczkę reszty eskadry. Poświęcenie okrętów torpedowych uwieńczone zostało sukcesem – jedna z torped ugodziła celnie krążownik Suma ciężko go uszkadzając. Ceną było zatopienie kanonierki Taku i uszkodzenie niszczyciela, który nie mając już możliwości przedarcia się na Hajnan salwował się ucieczką do Hong Kongu, gdzie został internowany.

Dzięki spowolnieniu pościgu przez atak torpedowy i zapadającym ciemnościom reszta eskadry zdołała bezpiecznie (choć nie bez strat – mniejsze lub większe uszkodzenia odniosła większość jednostek zespołu) dotrzeć do Haikou.   

Kadm. Togo natomiast, mając ciężko uszkodzony jeden okręt i brak tym samym sił do podjęcia blokady, odpłynął w kierunku Japonii, zostawiając chwilowo Hajnan w spokoju.

W międzyczasie z Madagaskaru wyruszyły na Hajnan krążownik pancerny Bolesław Chrobry, kanonierka Perun, kanonierka torpedowa Perseusz, natomiast transportem wojska na wyspę zajęły się transportowce Hajnan i Madagaskar.

Skoncentrowana w Haikou eskadra przestawiała się więc następująco:

Pancerniki:

Kazimierz II Sprawiedliwy (1897, 8160 ton, 4x254)

Krążowniki pancerne:

Bolesław Chrobry (1871/1889, 6481 ton, 10x203)

Krążowniki:

Grunwald (1883, 2300 ton, 2x203)

Cedynia (1891, 1873 tony, 3x120)

Kanonierki:

Harpia (1878, 366 ton, 1x279)

Cerber (1879, jw.)

Mandżur (1886, 1437 ton, 2x203, 1x152)

Perun (1886, 1179 ton, 4x107)

Swaróg (1887, jw.)

Hydra (1888, 961 ton, 1x203, 1x107)

Agamemnon (1893, 1199 ton, 2x152)

Odyseusz (1894, jw.)

Sfinks (1896, 1491, 2x152, 4x120)

Kanonierki torpedowe:

Trzygłów (1883, 805 ton, 2x87, 4 wt 381)

Orion (1886, 799 ton, 2x87, 3 wt 457)

Talos (1886, jw.)

Perseusz (1887, 855 ton, 2x107, 3 wt 457)

Niszczyciele:

Piorun (1896, 323 tony, 2x75, 3 wt 457)

Bryza (1898, 415 ton, 1x75, 4 wt 457)

Tornado (1898, jw.)

Sztorm (1898, jw.)

Torpedowce:

Sęp (1886, 215 ton, 2x47, 3 wt 457)

Orzeł (1886, jw.)

Kobuz (1887, jw.)

Sokół (1887, jw.)

Patrolowce:

Czapla (1896, 170 ton, 2x47)

Kormoran (1896, jw.)

Czajka (1897, jw.)

Transportowce:

Łuck (1900, 7150 ton, 2x102)

Madagaskar (1900, 3101 ton, 4x120)

Hajnan (1901, jw.)

  

Ponadto, w Port Arturze znajdują się zablokowane tam krążownik Stefan Czarniecki i kanonierka Menelaos. Natomiast jednostki rzeczne pozostawione w Szanghaju zostały internowane przez władze chińskie i nie wzięły już udziału w dalszej części konfliktu.

Włączenie się Królestwa Polskiego do wojny po stronie Rosji miało jeszcze ten skutek, że Japończycy zaczęli się domagać od W. Brytanii wypełnienia swoich zobowiązań zgodnie z interpretacją zapisów traktatu sojuszniczego korzystną dla siebie, tj. przystąpienia do wojny po stronie Japonii, na skutek zaangażowani się w konflikt państwa trzeciego (Królestwa Polskiego). Brytyjczycy dalecy jednak byli od podjęcia tak radykalnych kroków. Twierdzili przy tym, że do wojny przystąpią w razie gdyby po stronie Rosji opowiedziała się Francja, nie bez racji uzasadniając iż udziałowi Królestwa Polskiego w wojnie Japończycy sami są winni. Niemniej, by nieco Japończyków udobruchać i nie okazać się sojusznikiem niewiarygodnym, udzielili im daleko idącej pomocy. Między innymi zdecydowali się sprzedać im dwa pancerniki które uprzednio zakupili „interwencyjnie” od Chile, by zapobiec ich zakupowi przez Rosję. Triumph (ex-Libertad) i Swiftsure (ex-Constitucion) nie były Royal Navy do niczego potrzebne, a dla floty japońskiej mogły się okazać cennym wzmocnieniem na wypadek spodziewanej konfrontacji z połączoną flotą rosyjsko-polską. Umowę sprzedaży okrętów zawarto potajemnie w marcu 1904 r., a w  czerwcu 1904 r., tuż po ukończeniu, pod brytyjskimi nazwami i z brytyjskim załogami obydwa pancerniki wyruszyły w rejs do Japonii, którą osiągnęły w grudniu 1904 r. Tu dokonano ich oficjalnego przyjęcia w skład floty cesarskiej, w której otrzymały nazwy Awaji i Mikawa, pochodzące oczywiście od nazw prowincji Japonii.