Bitwa na Morzu Żółtym

Niemal równocześnie z opisywanymi poprzednio wydarzeniami, na północy doszło do jednej z najważniejszych bitew morskich tej wojny. Ponaglany do działania przez carskiego namiestnika gen. Aleksiejewa dowódca eskadry portarturskiej, kadm. Witgeft (Witthofft) zdecydował się wreszcie wyjść z portu z zamiarem przedarcia się do Władywostoku. Siły główne, w składzie 6 pancerników (Cesariewicz, Retwizan, Pobieda, Pierieswiet, Siewastopol i Połtawa), 5 krążowników (Askold, Pałłada, Diana, Nowik i Stefan Czarniecki) oraz 8 niszczycieli wyszły z portu rankiem 10 sierpnia 1904 r. i obrały na pełne morze. Wyjście w morze eskadry, mimo mglistej pogody, nie uszło uwadze Japończyków. Na Morzu Żółtym drogę eskadrze zagrodziła flota japońska, w tym siły główne adm. Togo (pancerniki Mikasa, Asahi, Shikishima i Fuji oraz krążowniki pancerne Kasuga i Nisshin) oraz III dywizjon kadm. Dewy (krązownik pancerny Yakumo, krążowniki Chitose, Kasagi, Takasago, Yoshino oraz dodatkowo Akitsushima). Adm. Witgeft nie zamierzał jednak podejmować boju, lecz zdecydowanie parł na południowy wschód, ku Cieśninie Koreańskiej. Dlatego też w pierwszej fazie bitwy ok. godz. 12-13 żadna ze stron nie doznała istotnych szkód od ognia nieprzyjacielskiego. Adm. Togo podjął pościg i ok. godz. 16:30 zdołał się zbliżyć na tyle, że można było otworzyć ogień. Obie floty płynęły zbliżonymi, nieco zbiegającymi się kursami, stąd bój przyjął formę klasycznego starcia flot liniowych. Dość wyrównana walka trwała ok. godziny, a zamykający szyk sił głównych krążownik Stefan Czarniecki zdołał nawet dwa razy trafić w krążownik Kasuga (pociskami 305 mm i 229 mm). Zanosiło się już na to, że rosyjskiemu admirałowi może się udać, gdy doszło do niespodziewanego zwrotu akcji – jeden z ciężkich pocisków japońskich uderzył w podstawę fokmasztu Cesariewicza, tuż nad otwartym pomostem na którym lekkomyślnie przebywał adm. Witgeft, w wyniku czego poniósł on śmierć, a większość członków jego sztabu odniosła rany. W kilka minut później drugi pocisk trafił w sterówkę, powodując zaklinowanie się steru w pozycji wychylonej, przez co pancernik rozpoczął niekontrolowany zwrot przez lewą burtę. Wprowadziło to spore zamieszanie, inne jednostki zaczęły naśladować manewr flagowca, nieomal doszło do kolizji Cesariewicza z Pierieswiwetem i Siewastopolem i w efekcie wkrótce szyk eskadry się załamał. Sytuacja zaczynała się robić powoli bardzo poważna. Togo wykorzystując sytuację, nakazał I dywizjonowi zwrot o 45 stopni w lewo by zajść przeciwnika od czoła i skuteczniej tym samym ostrzeliwać zdezorganizowaną eskadrę rosyjską. Widząc to kadm. Uchtomski, któremu wreszcie udało się przejąć dowództwo nad zespołem postanowił wykonać zwrot w tył, by oddalić się od ziejącej ogniem linii bojowej wroga. Manewr ten został osłonięty samobójczym niemal poświęceniem krążownika Stefan Czarniecki (które być może jednak nie było zamierzone, bowiem sądzono że okręt mógł wyjść z szyku na skutek odniesionych uszkodzeń, a nie przeżył nikt kto mógłby dać temu wiarygodne świadectwo). Niezależnie od przyczyny, gdy siły główne wykonywały zwrot o 180 stopni, krążownik pozostał na dotychczasowym kursie, szarżując wprost na pancerniki japońskie, być może z zamiarem wykonania ataku torpedowego lub wręcz taranowania. Skupił w tym czasie na sobie ogień większości japońskich okrętów. Sam też nie pozostawał im dłużny, trafiając jeden raz ze swego ciężkiego działa w krążownik pancerny Nisshin, rozbijając mu jedno z dział 152 mm i zabijając całą jego obsługę, kilka niegroźnych trafień z dział 120 mm zdołano też ulokować na Mikasie..  Na odległość skutecznego strzału torpedowego ostatecznie jednak Stefanowi Czarnieckiemu dojść się nie udało, okręt otrzymał bowiem wiele trafień, które rozbiły prawie całą artylerię (w tym także dziobowe działo 12-calowe), zdemolowały kadłub i nadbudówki. Niestety nie była to dobrze opancerzona jednostka, pozbawiona pancerza burtowego, a z małego dystansu japońscy artylerzyści wręcz nie mieli prawa nie trafiać… Ujść z opresji w tej sytuacji okręt nie miał szans, w końcu na płonącym wraku wywieszono sygnał poddania się, aby nie pomnażać niepotrzebnie ofiar. Okręt jednak już tonął (nie wiadomo, czy mu w tym własna załoga nie pomogła) i zanim został przejęty przez oddział pryzowy, zamknęły się nad nim wody Morza Żółtego….

Niemniej jednak jego poświęcenie przyniosło efekt – dało bowiem eskadrze rosyjskiej niezbędny czas i gdy okręty japońskie zajęły się demolowaniem samotnego polskiego krążownika, udało się przywrócić sterowność Cesariewiczowi,  uporządkować szyk całej eskadry i podjąć rejs w kierunku Port Artura. Japończycy próbowali jeszcze atakować wracające okręty rosyjskie siłami torpedowymi, jednak nocne ataki nie dały większego rezultatu..

Z przedzierania się nie zrezygnował tymczasem zespół krążowników kadm. Reitzensteina (Rejciensztiejna), z którego składu przedrzeć udało się najszybszym jednostkom – Askoldowi i Nowikowi. Wolniejsze Pałłada i Diana, ostrzelane przez japońskie pancerniki i krążowniki musiały zawrócić. Ostatecznie Nowik został dopadnięty przez japoński krążownik Tsushima  w zatoce Aniwa i po bitwie z nim  zatopiony przez własną załogę. Natomiast uszkodzony Askold zdołał dopłynąć 12 sierpnia do Szanghaju, gdzie skorzystał z polskiej pomocy. Dzień później zawinęła tam również Diana. Po kilku dniach postoju obydwa krążowniki  podjęły udaną próbę przedarcia się na Hajnan, gdzie dotarły 21 sierpnia, wydatnie wzmacniając siły tamtejszej eskadry...