Próba zablokowania Haikou

Już od końca czerwca 1904 r. japońskie dowództwo zaczęło szukać sposobu szybkiego zneutralizowania polskiej eskadry, zwłaszcza że wiedziano już o rejsie eskadry bałtyckiej i nietrudno się było domyślić, że jej celem jest odsiecz Hajnanu. Po akcji polskiego zespołu przeciw Formozie, sięgnięto po pomysł, który uprzednio dwukrotnie próbowano wcielić w życie (co prawda bezskutecznie) w Port Arturze, a mianowicie postanowiono zablokować port w Haikou poprzez zatopienie w wejściu do niego obciążonych balastem statków. Samo w sobie było to dowodem sporej desperacji i liczenia się z zagrożeniem jakie po zwycięskiej bitwie stwarzały polskie okręty na Hajnanie. 

Do roli okrętów przeznaczonych do zatopienia wybrano dwa duże transportowce: Karasaki Maru (5627 BRT, eks-rosyjski Jekatierinosław, zdobyty 6 lutego 1904 r.) oraz Mandasan Maru (4513 BRT), które na tę okoliczność wypełniono po brzegi złomem i betonem. Załogi sformowano z ochotników, bowiem nie było wcale pewne czy uda się ich po wykonanym zadaniu ewakuować z miejsca akcji. Na wszelki wypadek statkom przydzielono 2 torpedowce z 17 dywizjonu (nr 33 i nr 34), które w sprzyjających okolicznościach miały podjąć załogi statków. Dalszą osłonę miały stanowić improwizowany zespół w składzie: krążowniki Idzumi (flagowiec znanego nam już kontradm. Togo jr.), Suma, Sai Yen oraz małe krążowniki (według dawnej nomenklatury korwety) Yamato, Musashi i Katsuragi. Zadaniem tych jednostek miało być ewentualne uciszenie pełniących dozór polskich kanonierek, gdyby się na nie natknięto. Z kolei z pokładów  kanonierek pomocniczych Kagawa Maru i Ryujun Maru miały desantować się oddziały przewidziane do opanowania baterii dział strzegących wejścia do bazy. Na tę okoliczność obie jednostki specjalnie wzmocniono poprzez zamontowanie stalowych osłon chroniących oddziały desantowe przed ogniem broni małokalibrowej. Do akcji wydzielono wreszcie 4 dywizjon niszczycieli pod dowództwem kmdr por. Nagai (Hayatori, Harusame, Murasame i Asagiri) mający osłaniać zespół krążowników i ewentualnie pomóc w ewakuacji oddziałów desantowych, po unieszkodliwieniu polskich baterii.

Operację planowano przeprowadzić w bezksiężycową noc 11 sierpnia 1904 r., by osiągnąć w miarę możliwości zaskoczenie obrońców. To się atakującym udało, bowiem nieszczęśliwym dla strony polskiej zbiegiem okoliczności mająca pełnić tej nocy dozór kanonierka torpedowa Trzygłów miała awarię i musiała zostać odholowana przez torpedowiec Sęp do bazy. Skutkiem powyższego, tylko ten ostatni w chwili ataku był „na chodzie”, ale akurat znajdował się w porcie. Była jeszcze co prawda druga jednostka pełniąca tej nocy dozór, patrolowiec Kormoran, akurat znajdowała się daleko na zachód od bazy i nie zdołała wykryć atakujących Japończyków.

Atak rozpoczął się niedługo po północy od wysadzenia dwóch oddziałów desantowych (patrz mapka) celem opanowania baterii wschodniej i zachodniej, z których każda dysponowała kilkoma szybkostrzelnymi działami średnich kalibrów (wschodnia 3x120, zachodnia 2x152, 2x120). Była jeszcze bateria północna z 4 starymi działami 107 mm, ale ją Japończycy słusznie sobie odpuścili). O ile z baterią wschodnią poszło atakującym w miarę gładko (udało się osiągnąć pełne zaskoczenie), o tyle z drugą sprawa przedstawiała się dużo gorzej. Na skutek minimalnego opóźnienia ataku (który był z kolei efektem wylądowania kilkaset metrów od baterii, zamiast jak planowano – naprzeciw niej) obrona baterii została na czas zaalarmowana, zdążyła stawić opór i ostatecznie odeprzeć atak.

W pół godziny po ataku na baterie artyleryjskie, nadpłynęły obydwa „brandery”. Poruszały się od północy i miały o tyle utrudnione zadanie, że aby zablokować wejście do portu, musiały tuż przed nim wykonać ostry zwrot o ponad 90 stopni, a zaraz potem wyhamować i ustawić się w poprzek kanału wejściowego. Był to dość karkołomny manewr, trudny do wykonania w ciemną, bezksiężycową noc. Nie dziwi więc specjalnie, że pierwszy ze statków mających zablokować port, Karasaki Maru źle obliczył moment wykonania zwrotu i na skutek tego wszedł na piaszczystą łachę kilkaset metrów od wejścia do portu, z której nie był w stanie samodzielnie zejść. Później nieszczęsna jednostka została dosłownie rozstrzelana z dystansu kilku km przez działa baterii zachodniej.

Widząc co się stało kapitan płynącego jako następny Mandasan Maru wykręcił nieco wcześniej (choć i tak w ostatniej chwili, ledwo unikając kolizji z tkwiącym na mieliźnie poprzednikiem), i ustawił się niemal na wprost wejścia do portu. Wydawało się, że sukces jest na wyciągnięcie ręki. Statek jak na swoje gabaryty zgrabnie wszedł do kanału portowego i już zaczynał wykonywać skręt by ustawić się w poprzek toru wodnego, gdy u jego burty wyrósł kilkudziesięciometrowy  słup wody. Okazało się, że była to torpeda z Sępa, którego dowódca zorientował się co się święci. Nie zastanawiając się zbytnio, ruszył ku wyjściu z portu i gdy zobaczył duży transportowiec przed dziobem, odpalił dwie torpedy, z których jedna eksplodowała u burty japońskiej jednostki szybko ją topiąc (druga albo była niecelna, albo wadliwie zadziałała). Działanie to okazało się być zbawienne w skutkach, bowiem Mandasan Maru zatonął w pozycji ukośnej do przebiegu toru wodnego, i to nie w jego środku, ale nieco z boku. Tym samym do pełnego zablokowania portu nie doszło, choć wychodzenie i wchodzenie dużych jednostek było odtąd utrudnione i odbywało się niemal „na styk” z wrakiem..    

Tymczasem towarzyszące branderom torpedowce zajęły się zdejmowaniem załogi z nieszczęsnego Karasaki Maru, bowiem bateria zachodnia zajęta odpieraniem ataku oddziału desantowego na razie nie ostrzeliwała unieruchomionej jednostki japońskiej. Nie udało się natomiast ewakuować załogi Mandasan Maru, na skutek ognia torpedowca Sęp, do którego dołączyły wkrótce niektóre okręty znajdujące się w porcie.

Ostatnim epizodem starcia była próba ewakuacji oddziału desantowego który zniszczył baterię wschodnią. Podjęły się tego zadania niszczyciele 4 dywizjonu, ale gdy flagowy Hayatori został celnie ugodzony 6-calowym pociskiem wystrzelonym przez pancernik Mieszko I, i z tego trzeba było zrezygnować...

Natomiast drugi oddział desantowy, atakujący baterię zachodnią, praktycznie cały został wybity lub wzięty do niewoli, więc nie było tu nawet kogo próbować ewakuować..