Koniec wojny

W maju 1904 r., jak pamiętamy, na odsiecz Hajnanowi wyruszył z Lipawy konwój statków wiozących oddziały lądowe w eskorcie silnej eskadry okrętów wojennych. Pod koniec roku, w związku ze spodziewanym upadkiem Port Artura i związanym z tym możliwym wzrostem zagrożenia dla wyspy, zaczęto organizować drugą eskadrę, która miała wzmocnić polskie siły morskie walczące z Japonią. Dowództwo powierzono wiceadm. wlk. ks. Dymitrowi (1860-1919), który był bratem króla i jednocześnie liniowym oficerem floty.

W jej skład miały wejść jednostki dotąd stojące w rezerwie, świeżo wybudowane oraz zakupione za granicą. Z Bałtyku miały wyruszyć pancerniki Generał-Admirał Nowosilski (4x305) i Jan III Sobieski (6x274), krążowniki pancerne Zawisza Czarny (2x203) i Lech (16x152), krążowniki pancernopokładowe Warszawa i Wilno (2x152 i 6x120), w asyście 4 najnowszych niszczycieli typu Halabarda (Halabarda, Berdysz, Szabla i Szpada) oraz  4 nieco starsze typu Orkan (Orkan, Huragan, Tajfun i Cyklon). W sumie były to niemal wszystkie dostępne pełnowartościowe okręty, jakie można było posłać do walki. Towarzyszyć im miały wyczarterowane na tę okoliczność węglowce, bowiem flota nie miała już na Bałtyku dostępnej żadnej jednostki tego typu.

Na przełomie 1904 i 1905 r. udało się wreszcie sfinalizować zakupy okrętów – w USA pancerników Iowa i Texas, a we Francji krążownika pancernopokładowego D’Entrecasteaux. Jednostki te miały dołączyć do eskadry po drodze.

II eskadra bałtycka opuściła bazę w Lipawie 1 marca 1905 r. i bez większych przygód odbyła rejs przez Morze Północne, północny Atlantyk i Morze Śródziemne aż do Port Saidu, który osiągnięto 8 kwietnia 1905 r. Wybrano tym razem drogę przez kanał sueski, bowiem w obliczu możliwej inwazji japońskiej na Hajnan nie było czasu do stracenia, a poza tym postanowiono pójść za przykładem Niebogatowa, który przeszedł przez kanał bez przeszkód. Kolejnymi przystankami były Dżibuti i nasza baza Diego-Suarez na Madagaskarze, gdzie zespół dopłynął 30 kwietnia Tu postanowiono zaczekać na zakupione okręty. Pancerniki Zygmunt Stary (ex-Iowa) i Zygmunt August (ex-Texas), po przeprowadzonym naprędce szkoleniu i zgrywaniu załóg, wyszły z Baltimore 15 marca i osiągnęły Port Said 15 kwietnia, a na Madagaskar dotarły 2 maja. Z kolei zakupiony we Francji D’Entrecasteaux znajdował się w rezerwie w Tulonie i potrzeba było nieco więcej czasu na jego uruchomienie i jako takie zgranie załogi. W efekcie, mógł on wyruszyć w rejs dopiero 20 kwietnia, by do Diego-Suarez wpłynąć 16 maja, kiedy to już dotarły wieści o klęsce floty rosyjskiej w bitwie na Morzu Południowochińskim. Polski admirał wiedział też już o zablokowaniu portu w Haikou, jak również zbombardowaniu tamtejszej eskadry przez flotę adm. Togo. Kolejne dni upłynęły na gorączkowej wymianie depesz z Ministerstwem Marynarki. Ostatecznie zadecydowano, iż dalszy rejs na Hajnan jest bezcelowy, wobec braku możliwości wejścia do jedynej tamtejszej bazy i późniejszego działania w oparciu o nią. Ministerstwo miało też nadzieję, że wkrótce rozpoczną się rozmowy pokojowe, bowiem oceniano, że możliwości gospodarki japońskiej są już na wyczerpaniu, a dotychczasowe zdobycze zaspokajają oczekiwania Japończyków.  Wobec tego polecono eskadrze pozostać na razie na Madagaskarze, gdzie pełniła by role „fleet in being” i samą swoją obecnością oraz potencjalną możliwością wejścia do akcji stanowiła argument w ewentualnych rokowaniach pokojowych.

Przewidywania Ministerstwa Marynarki okazały się niezwykle trafne. Odniesione w trakcie wojny sukcesy w zasadzie satysfakcjonowały Japonię. Jednocześnie, zaczynała ona dotkliwie odczuwać skutki prowadzenia wojny, a jej rezerwy były już na wyczerpaniu. Z kolei w Rosji dało się już odczuwać rewolucyjne wrzenie, które nie pozostawało bez wpływu na morale floty i armii. W tej sytuacji obydwie strony nie były zainteresowane kontynuowaniem wojny na wyniszczenie i zdecydowały się, przy mediacji amerykańskiej, na rokowania pokojowe. Również rząd polski, odczuwający skutki wojny i znaczne pogorszenie nastrojów w kraju, nie przejawiał wielkiej woli jej kontynuowania. Zawarte w amerykańskim Portsmouth traktaty pokojowe między Japonią a Rosją i Polską sankcjonowały wyniki wojny: Japonia zyskiwała Koreę jako swoją strefę wpływów, bazę w Port Arturze, południowy Sachalin oraz południowy odcinek kolei wschodniochińskiej. Przyznano jej również 140 mln rubli reparacji wojennych. Dla Rosji oznaczało to rezygnację z ekspansji na Dalekim Wschodzie, dla Japonii – otwarcie perspektyw nowych podbojów w Azji i wejście do pierwszej ligi światowych mocarstw. Polska, jako że ostatecznie nie została pobita, wyszła z wojny w sumie obronną ręką – traktat pokojowy utrzymywał dla niej w zasadzie przedwojenne status quo.

ps. jako mały bonusik – prezentuję w komplecie II eskadrę bałtycką.