Artyleria nadbrzeżna 1856-1906

Przedstawiam rozwój polskiej artylerii nadbrzeżnej w latach 1856-1906 w formie tabelarycznej. Dają się tu zauważyć dwa trendy: tworzenia baterii nadbrzeżnych z dział pochodzących z wycofywanych bądź przebudowywanych okrętów, oraz przesuwania przestarzałej artylerii z metropolii do kolonii, gdzie przez długie jeszcze lata mogła ona być groźna dla nieopancerzonych jednostek wroga. Ponadto daje się zauważyć pewien deficyt nowoczesnych dział w artylerii nadbrzeżnej, dlatego jej unowocześnienie będzie jednym z priorytetów dowództwa floty w najbliższych latach. Koniecznym wydaje się także rozbudowa artylerii nadbrzeżnej poza głównymi bazami, tak by móc chronić jej ogniem większą część linii brzegowej. W szczególności, w planach jest zbudowanie baterii artyleryjskiej w rejonie Cieśniny Irbeńskiej, która wraz z rosyjskimi bateriami na Półwyspie Sworbe oraz polami minowymi mogła by skutecznie zablokować wejście do Zatoki Ryskiej. 

Użyte w tabeli skróty oznaczają:

SB – działo odprzodowe gładkolufowe strzelające pełnymi kulami (smoothbore),

SBs – działo odprzodowe gładkolufowe haubiczne, tzn. mogące strzelać granatami (smoothbore shell-firing)

ML – działo odprzodowe gwintowane (muzzle loading)

BL – działo odtylcowe gwintowane (breech loading)

QF – działo szybkostrzelne (quick firing).

Dla dział gładkolufowych podano wagomiar w funtach (przy czym dla niektórych w uwagach podano też kaliber w mm, jeśli był stosowany w epoce na ich określenie). Dla dział gwintowanych podano kaliber w mm. Gwiazdką oznaczono działa nieistniejące w rzeczywistości. Pozostałe mają swoje odpowiedniki. Podany dla dział 279/19, 229/20, 305/20, 203/22 i 279/22 zasięg jest większy niż spotykany w literaturze, gdyż założyłem strzelanie pod nieco większym kątem, niż było to możliwe na stanowiskach okrętowych (zasięg w literaturze jest podawany dla kąta podniesienia zaledwie 6 stopni, na stanowisku lądowym można go nieco zmodyfikować, tj. zwiększyć).

Lokalizacja	Bateria	Lata	Ilość dział	Rodzaj	Kaliber (wagomiar)/ dł. lufy w kal.	Model	Waga pocisku	Prędkość wylotowa	Zasięg	Strz./ min.	Uwagi
KRÓLESTWO POLSKIE
LIPAWA	Jakub Kettler (fort od 1886 r.)	1866-1878	4	SB	1000f/12	1865	490, 0kg	455 m/s	6,0 km	0,14	508 mm Dahlgrena licencja
		1870-1885	4	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2
		1886-	4	BL	305/30	1877	331,7 kg	570 m/s	9,2 km	0,25
		1886-	3	BL	254/24	1886	227,0 kg	632 m/s	9,4 km	0,5	*
	Zygmunt Przyjemski	1873-1904	2	ML	320/15	1872	331,0 kg	420 m/s	4,5 km	0,2	*
		1905-	2	BL	274/40	1896	262,6 kg	815 m/s	27,0 km	3
	Marcin Kątski (fort od 1885 r.)	1856-1864	6	SB	36f/16,8	1833	15,4 kg	463 m/s	2,0 km	-
		1864-1878	4	SBs	170f/14,6	1854	77,0 kg	378 m/s	3,1 km	0,25	279mm Dahlgrena
		1864-1876	3	SBs	450f/11,8	1862	200,0 kg	366 m/s	4,5 km	0,2	381mm Dahlgrena
		1866-1870	4	ML	153/15	1863	40,0 kg	407 m/s	2,5 km	0,5
		1871-1885	3	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2
		1872-1899	3	ML	320/15	1872	331,0 kg	420 m/s	4,5 km	0,2	*
		1885-	2	BL	229/35	1877	127,0 kg	653 m/s	11,0 km	0,33
		1886-	3	BL	254/24	1886	227,0 kg	632 m/s	9,4 km	0,5	*
		1900-	5	BL	203/45	1892	87,8 kg	899 m/s	14,6 km	2
	Paweł Grodzicki	1889-1904	6	BL	279/19	1867	233,1 kg	425 m/s	5,1 km	0,25	Zdjęte z Bolesława Chrobrego
		1905-	3	BL	274/40	1896	262,6 kg	815 m/s	27,0 km	3
WINDAWA	Krzysztof Arciszewski	1856-1867	8	SB	36f/16,8	1833	15,4 kg	463 m/s	2,0 km	-
		1867-1872	5	ML	153/15	1863	40,0 kg	407 m/s	2,5 km	0,5
		1873-1903	2	ML	320/15	1872	331,0 kg	420 m/s	4,5 km	0,2	*
		1904-	4	BL	254/45	1891	225,2 kg	777 m/s	20,5 km	0,67
	Alojzy Bruhl (fort od 1894 r.)	1856-1866	10	SB	36f/16	1858	15,4 kg	441 m/s	2,0 km	-
		1866-1872	3	ML	153/15	1863	40,0 kg	407 m/s	2,5 km	0,5
		1873-1893	3	ML	320/15	1872	331,0 kg	420 m/s	4,5 km	0,2	*
		1874-	2	BL	279/19	1867	233,1 kg	425 m/s	5,1 km	0,25
		1893-	4	BL	305/35	1886	331,7 kg	637 m/s	10,6 km	0,43
		1894-	2	BL	254/24	1886	227,0 kg	632 m/s	9,4 km	0,5	*
POŁĄGA	Kazimierz Siemienowicz	1865-1878	2	SBs	170f/14,6	1854	77,0 kg	378 m/s	3,1 km	0,25	279mm Dahlgrena
		1865-1870	2	SB	24f/18,4	1833	11,9 kg	466 m/s	2,0 km	-	Zdjęte z kanonierki Wilia
		1864-1876	2	SBs	450f/11,8	1862	200,0 kg	366 m/s	4,5 km	0,2	381mm Dahlgrena
		1871-1888	3	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2
		1889-	4	BL	229/20	1867	122,7 kg	445 m/s	4,5 km	0,5	Zdjęte z Bolesława Chrobrego
	Połąga-Południe	1900-	4	QF	152/45	1892	41,4 kg	793 m/s	14,1 km	7
NOWA KURLANDIA (od 1876)
MONROWIA	Adam Przyjemski (fort od 1900 r.)	1878-1884	10	SBs	60f/14,3	1855	25,6 kg	550 m/s	2,4 km	-	Zdjęte z pływających baterii
		1879-1887	4	SB	1000f/12	1865	490, 0kg	455 m/s	6,0 km	0,14	508 mm Dahlgrena, przeniesione z Lipawy
		1880-1895	2	BL	305/20	1867	301,2 kg	445 m/s	4,4 km	0,25
		1896-	2	BL	305/30	1877	331,7 kg	570 m/s	9,2 km	0,25
		1900-	4	QF	152/45	1892	41,4 kg	793 m/s	14,1 km	7
	Józef Bem	1877-1881	16	SBs	60f/14,3	1855	25,6 kg	550 m/s	2,4 km	-	Zdjęte z pływających baterii
		1879-1886	6	SBs	170f/14,6	1854	77,0 kg	378 m/s	3,1 km	0,25	279mm Dahlgrena, przeniesione z Lipawy i Połągi
		1882-1886	4	SB	100f/13	1864	42,7 kg	420 m/s	3,0 km	-	Zdjęte z pancernika Bolesław Śmiały, 234 mm
		1887-	2	BL	229/35	1877	127,0 kg	653 m/s	11,0 km	0,33
		1896-	2	BL	305/30	1877	331,7 kg	570 m/s	9,2 km	0,25
	Piotr Wiesiołowski	1890-	4	BL	229/20	1867	122,7 kg	445 m/s	4,5 km	0,5	Zdjęte z Władysława Łokietka
BUCHANAN	Jakub Redel	1877-1890	3	SBs	450f/11,8	1862	200,0 kg	366 m/s	4,5 km	0,2	381mm Dahlgrena, przeniesione z Lipawy
		1891-	5	BL	152/23	1867	38,0 kg	435 m/s	5,0 km	2	Zdjęte z fregaty Artemida
	Maurycy Hauke	1878-1884	12	SBs	60f/14,3	1855	25,6 kg	550 m/s	2,4 km	-	Zdjęte z pancernika Konstanty I
		1885-	4	BL	229/20	1867	122,7 kg	445 m/s	4,5 km	0,5	Zdjęte z Kazimierza Wielkiego
TOGO (od 1880)
LOME	Grunwald	1884-1900	2	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2
		1898-	3	QF	102/40	1895	14,2 kg	700 m/s	9,5 km	15	*
	Wiedeń	1883-1902	3	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2
		1903-	5	BL	152/32	1880	41,5 kg	660 m/s	6,8 km	1	*Zdjęte z Admirała Dickmanna
ANEHO	Aneho	1901-	3	QF	120/45	1892	20,5 kg	823 m/s	10,1 km	12-15
		1903-	2	BL	152/32	1880	41,5 kg	660 m/s	6,8 km	1	*Zdjęte z Admirała Dickmanna
MADAGASKAR (od 1885/1894)
MAILAKA	Admirał Lesowski	1894-	5	BL	152/23	1867	38,0 kg	435 m/s	5,0 km	2	Zdjęte z fregaty Artemida
	Generał-Admirał Nowosilski	1898-	4	BL	203/22	1867	84,7 kg	410 m/s	4,2 km	0,75	Zdjęte z fregaty Atena
		1904-	2	BL	254/22	1885	227,0 kg	605 m/s	9,0 km	0,5	*Zdjęte z Generała Dwernickiego
	Nossi-Be	1899-	4	QF	120/45	1892	20,5 kg	823 m/s	10,1 km	12-15
		1899-	1	BL	279/22	1877	249,5 kg	455 m/s	5,1 km	0,33	Zdjęte z kanonierki Tryton
DIEGO-SUAREZ	Piotr Bontemps	1898-	4	BL	203/22	1867	84,7 kg	410 m/s	4,2 km	0,75	Zdjęte z korwety Porewit
	Ramena	1898-	4	BL	203/22	1867	84,7 kg	410 m/s	4,2 km	0,75	Zdjęte z korwety Jarowit
		1903-	2	BL	203/45	1892	87,8 kg	899 m/s	14,6 km	2
HAJNAN (od 1885)
HAIKOU	Wschodnia	1886-1899	2	BL	203/22	1867	84,7 kg	410 m/s	4,2 km	0,75	Zdjęte z pancernika Kazimierz Wielki
		1886-1898	3	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2	Przeniesione z Lipawy
		1899-1904	3	QF	120/45	1892	20,5 kg	823 m/s	10,1 km	12-15	Zniszczone 11/12.08.1904
		1905-	2	BL	279/22	1877	249,5 kg	455 m/s	5,1 km	0,33	Zdjęte z kanonierek Harpia i Cerber
		1905-	3 (1905: 2)	BL	203/35	1885	90,0 kg	663 m/s	9,2 km	1	Zdjęte z Bolesława Chrobrego
		1906-	2	QF	152/40	1897	45,4 kg	701 m/s	9,1 km	5-7	Wydobyte z Chin Yen
	Zachodnia	1885-1895	1	BL	254/26	1883	181,6 kg	575 m/s	8,0 km	0,25	Zniszczone w wyniku eksplozji prochu
		1887-1900	2	BL	203/22	1867	84,7 kg	410 m/s	4,2 km	0,75	Zdjęte z pancernika Kazimierz Wielki
		1900-	2	QF	152/45	1892	41,4 kg	793 m/s	14,1 km	7
		1901-	2	QF	120/45	1892	20,5 kg	823 m/s	10,1 km	12-15
		1905-	3 (1905: 2)	BL	203/35	1885	90,0 kg	663 m/s	9,2 km	1	Zdjęte z Bolesława Chrobrego
	Północna	1886-1905	4	BL	107/20	1867	12,5 kg	325 m/s	1,9 km	2	Przeniesione z Lipawy
		1905-	4	BL	203/35	1885	90,0 kg	663 m/s	9,2 km	1	Zdjęte z Bolesława Chrobrego
		1906-	4	BL	305/22	1880	329,3 kg	525 m/s	10,5 km	0,3	Wydobyte z pancernika Chin Yen
WANGMEN	Jan Staszkowski	1900-	5	BL	203/22	1867	84,7 kg	410 m/s	4,2 km	0,75	Przeniesione z Haikou

Poniżej podaję szczegółowe rozmieszczenie baterii (tylko dla tych baz, w których jest więcej niż 1 bateria, w pozostałych przypadkach baterie są ulokowane w bezpośrednim sąsiedztwie portu):

Lipawa:

Bateria (1886 r.: fort) Jakub Kettler – po płn. stronie wejścia do portu,

Bateria Zygmunt Przyjemski – ok. 4 km na północ od wejścia do portu,

Bateria  (1885 r.: fort) Marcin Kątski – po płd. stronie wejścia do portu,

Bateria Paweł Grodzicki – ok. 4 km na południe od wejścia do portu,

Windawa:

Bateria Krzysztof Arciszewski – ok. 2 km na północ od wejścia do portu,

Bateria (1894: fort) Alojzy Bruhl – po płd. stronie wejścia do portu,

Połąga

Bateria Kazimierz Siemienowicz – po płn. stronie wejścia do portu,

Bateria Połąga-Południe – ok. 2 km na południe od wejścia do portu,

Monrowia:

Bateria (1900 r.: fort) Adam Przyjemski – ok. 1 km na północ od portu, u ujścia rzeki St. Paul,

Bateria Józef Bem – po południowej stronie portu,

Bateria Piotr Wiesiołowski – w rejonie wyspy Balli,

Buchanan

Bateria Jakub Redel – ok. 4 km na północ od portu, u ujścia rzeki St. John,

Bateria Maurycy Hauke – po północnej stronie portu,

Lome

Bateria Grunwald – ok. 4 km na zachód od wejścia do portu,

Bateria Wiedeń – po zachodniej stronie wejścia do portu,

Mailaka

Bateria Admirał Lesowski - po wschodniej stronie portu

Bateria Generał-Admirał Nowosilski – na zachodnim brzegu zatoki Ampasindava, u wejścia do niej,

Bateria Nossi-be – w płd.-zach. części wyspy Nossi-be, nad zatoką Crater,

Diego Suarez

Bateria Piotr Bontemps – po płn. stronie wejścia do zatoki,

Bateria Ramena – po płd. stronie wejścia do zatoki,

Haikou

Wschodnia – ok. 2 km na wschód od wejścia do portu,

Zachodnia – ok. 4 km na zachód od wejścia do portu,

Północna – na wschodnim brzegu zatoki Haikou, na płn.-wsch. od portu.